Ukraynalı oligarkların yok olan serveti
Çevirmenin notu: Yıl sonu geldi ve finans basını, Ukraynalı oligarkların savaşla geçen yıl boyunca servetlerini önemli ölçüde kaybettiklerini yazıyor. Bunların başında, çift haneli milyar dolarlık servetiyle ülkenin en zengin oligarkı Rinat Ahmetov geliyor; fakat Ukraynalı oligarkların yıldızının sönmesi, Rusya’nın askeri müdahalesinden çok önce 2014 Maydan darbesi ve Amerikalı ulusötesi şirketlerin ülkeyi adım adım işgal etmesiyle başlamıştı. Buna daha sonra oligarkların elini kolunu bağlayan mevzuat değişiklikleri eklendi. Ve tüm bunların yanında kârlı Rusya pazarını terk etmeleri, onlara beklediklerinden çok daha pahalıya mâl oldu.
Ukraynalı oligarklar Rusya’ya sırt çevirmenin cezasını çekiyor
Nikolay Storojenko — Vzglyad.ru
28 Aralık 2022
Görünüşe göre Ukrayna’nın en zenginleri sermayelerini hızla kaybediyor. Yaşananları savaş ile açıklamak mümkün olabilir ama gerçekte Ukraynalı oligarkların hüsrana uğramasının sebepleri çok daha derinlerde yatıyor. Bu süreçler, Kiev’in Moskova ile olan ilişkilere paydos vermeye karar vermesiyle başladı ve ne tuhaftır ki bu, ABD tarafından desteklenmişti.
Forbes’un Ukrayna edisyonu geleneksel olarak her yıl sonunda ülkenin en zenginlerinin servetini sayar. Bu yıl dikkate alınacak pek bir şey veya birileri yok. Listede yalnızca iki düzine oligark var. Sadece 300-400 milyon dolarlık sermayeye sahip bir iş adamının sahiden oligark olup olmadığı tartışmalı. Ukraynalı zenginlerin toplam sermayesi yıl içinde yaklaşık yarı yarıya azalarak 40 milyardan 22,5 milyar dolara düştü. Bu miktarın yarısı, Ukrayna’nın en zengini Rinat Ahmetov’un kaybı.
Çok sayıda kişi “vatandaşlıktan çıkma”, “iş sorunları” ve hatta “ihanet şüphesi” gerekçeleriyle listeden çıkarıldı. Veronica Castro’nun da dediği gibi zenginler de ağlar.
Yeni mülksüzleştirme
Bu yıl Ukraynalı oligarkların parasını saymanın zor olması sadece savaşla alakalı değil. Bu sınıflamaya devlet de ayar çekiyor. Yaklaşık bir buçuk ay önce bu listedeki dört müdavimin [İgor Kolomoyskiy, Konstantin Jivago, Vyaçeslav Boguslaev, Konstantin Grigorişin] toplam değeri yaklaşık 1 milyar dolar olan mal varlığı kamulaştırıldı. Sonuç olarak yalnızca Jivago listede kalmayı başardı.
Sırada en büyük Ukraynalı oligarkın olması oldukça muhtemel. Kasım ayının sonunda Ukrayna Anayasa Mahkemesinin “Ukrrudprom”un [Sovyet sonrası Ukrayna’nın en büyük maden varlıklarını içeren şirket] yasadışı şekilde özelleştirilmesine dair davanın dosyasını yeniden açtığı öğrenildi. Bunlar oligarklara — aslında sadece Ahmetov’a — 14 yıl boyunca 6,4 milyar dolar net kâr getirmişti.
Oligarkın ikinci imparatorluğu olan enerji imparatorluğunun elinden alınması da tartışılıyor. Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetlerinin Ukrayna enerji sisteminin üretim ve dağıtım nesnelerine düzenlediği sistematik saldırıların ardından bir kez daha bundan söz etmeye başladılar. Savaş karşısında enerji “iki kat daha stratejik” bir endüstri haline gelir; kamulaştırma için işe yarar bir bahane.
Ancak Ukraynalı oligarkların tüm sorunları Rusya’nın askeri harekâtından kaynaklanmıyor. Ukrayna makamları, bir yıl önce yerli zenginlerin mülksüzleştirilmesi yolunu tuttu. Kasım 2021’de Vladimir Zelenskiy, oligarkların ölçüsüz etkisiyle alakalı ulusal güvenliğe yönelik tehditleri önlemeye dönük bir kanun imzalamıştı.
Bir iş stratejisi olarak “Moskova’dan uzaklaşmak”
Bu noktada Ukrayna’nın yerli sermayesinin bağımsızlığa giden yolu tuttuğunu veya bunu aktif biçimde desteklediğini hatırlamanın zamanı geldi. Rusya’dan, Moskova’dan uzağa... Rus iş dünyası ile ortaklık projeleri? İlgilenmiyoruz!
Harkov anlaşmalarını ve Vladimir Putin’in bunun devamında gelen teklif paketini hatırlayan var mı? Nükleer santraller için yakıt üretimi tesisi, Ukrayna tersanelerine siparişler, sivil havacılıkta işbirliği. Tüm bunlar sadece 2010 yılının ses getiren manşetleri olarak kaldı.
Fakat yalnızca bunlar da değildi. Her iki Ukrayna Maydanı da Ukrayna’nın yerel sermayesi — aynı oligarklar — tarafından hararetle desteklendi. İşletmelerini aynı zamanda ürünleri Rusya pazarına gönderilmek üzere damgalayanlar dahil. Bugün Forbes’un sıralamasında bunlardan neredeyse hiç kimse yok, ancak Maydan’dan evvel Pyotr Poroşenko, Yuriy Kosyuk, Andrey Verevskiy [son ikisi tarım ürünleri; ayçiçek yağı, yumurta, tavuk eti satıyordu] Rusya’ya aktif olarak ihracat yapıyordu.
İnternet kavgalarında buna genellikle “dayak yemek” derler. Ukrayna sermayesi Rusya ile ilişkiler sayesinde var oldu ve bu bağların kopması da doğal olarak bu sermayeyi yok etti. 2022 bu uzun sürecin sadece altını çizmiş oldu.
Artık oligarklar yok
“Oligark” kelimesi aynı anda hem Rusya hem de Ukrayna için 90’larda taşıdığı anlamı çoktan yitirdi. Tıpkı Ukraynalı oligarklardan oluşan gayrı resmi bir konsey olmadığı gibi, artık meşhur yedi banker de yok. 2000’lerin sonunda Verhovna Rada’yı dört veya beş şahıs kontrol ediyordu ve koalisyon anlaşmaları yoluyla istedikleri zaman hükümeti kurabiliyor, yasa çıkarabiliyor, özelleştirme için gerekli koşulları hazırlayabiliyorlardı. O günlerde hiç kimse Ahmetov’un izni olmadan “Ukrenergo” veya NERC’e başkan atayamaz ve “Ukrnafta”nın başı ancak Kolomoyskiy’in adamlarından biri olabilirdi.
Fakat Poroşenko döneminde bu tür atamalarda inisiyatif oligarklardan ABD Büyükelçiliğine geçti. Önemi az pozisyonlar konusunda tavsiyeler, G7 ülkelerinin büyükelçilikleri veya AB’nin Kiev temsilciliği tarafından veriliyordu.
Tüm bunları gizlemeye gerek de duymadılar. 2019 yılında dönemin Ukrayna Başsavcısı Yuriy Lutsenko, yargılayamadıkları dokunulmazların bir listesi olduğundan bashetti. Listeyi ona ABD Büyükelçisi vermişti. Aynı zamanda Lutsenko’nun ataması, mevcut ABD Başkanı Joe Biden’ın lobi faaliyetiyle gerçekleşmişti. Yani Lutsenko’nun nasıl tepeden indiği tam olarak açık değil mi? Başsavcıya parayı kim verirse düdüğü o çalıyordu.
Hayatımı Kiev’de sürdüreceğim
Ama Ukraynalı ve Rus oligarkların tek ortak noktası siyasi nüfuzlarını kaybetmeleri değil. “Moskova’dan uzak durmayı” birçok Rus oligark da denedi. Vladimir Putin’in sürekli olarak yaptığı yabancı ülkelerden Rusya’ya para iadesi çağrılarını pek çoğu anımsıyor. Bu çağrıların ilk ne zaman geldiğini biliyor musunuz? 2002’de. Bugün 20 yıllık kehanet gerçeğe dönüştü. Ve sermayelerinin garantörü olarak Batı’yı seçenler şu an tam anlamıyla geçinmek için para dileniyorlar, mesela Fridman’ın davasına bakın.
Ayrıca burada eşsiz Rus-Ukraynalı oligark Konstantin Grigorişin örneğini hatırlayabiliriz. Zaporijyalı. SSCB’nin dağılmasından sonra Rusya Federasyonu vatandaşlığı aldı ama Ukrayna’da iş yaptı [kendi değerlendirmelerine göre varlıklarının yüzde 95’i buradaydı]. Zaten Poroşenko’nun son zamanlarında Ukrayna vatandaşlığı talep etti [ve aldı]. İşin açığı, varlıklarını korumaya dönük bir teşebbüste bulunmuştu [Ukrayna’daki Rus varlıklarına o zamandan el konulmaya başlamıştı].
Pasaport ve dokunulmazlıktan ne kadar “caydı?” Tarih bu konuda sessiz. Bu her halükarda boşunaydı: Zelenskiy döneminde soyulup soğana çevrildi. Tıpkı Fridman’ı soydukları ve Abramoviç’in malına mülküne el koydukları gibi.
Evet ve aslen tüm bu konaklar, yatlar, futbol kulüpleri, yirmi yıllık Courchevel içkilerinde hakları vardı. Ve en önemlisi, şimdi bağışlanma ve af dileyerek Ukrayna’ya yardım etmek için sermayelerini “bağışlıyorlar”. Daha önce Donbass halkına tek kuruş yardım etmediler.
Ezeli kardeşler
Dolayısıyla oligarklar hem Rusya’da hem de Ukrayna’da nüfuzunu yitiriyor. Sermayelerini Batı’ya emanet etmişlerse hem onlar hem de diğerleri mülksüzleştirmeye tabi olacak. Ama aralarında önemli bir fark da mevcut.
Ukraynalı oligarklar, sadece Zelenskiy’in yasası yüzünden değil, aynı zamanda yerli sermaye, Ukrayna makamları üzerinde nüfuz sahibi olmak için her daim Washington ile rekabet edeceği için nesli tükenmekte olan bir tür.
Rusya’da devletle bir arada var olmanın formülü uzun zaman önce geliştirilmişti: Paranızı Rusya’da kazanıyorsanız ülkeye yatırım yapın. Ve siyasete girmeyin.
Geleneksel piyasa ekonomilerinde bir formül vardır: Devlet gece bekçisidir. Rolünün tahminen bittiği yer burasıdır. Ve büyük şirketler, Ayn Rand’ın fantezilerinin bednam devleri, kendi işini kendi görür.
2022 nihayetinde bu fantezileri ıskartaya çıkardı. Devlet ve yerli sermaye [en azından Rusya’da] sadece doğal müttefikler değil, aynı zamanda birbirlerinin bekasını halisane düşünen yegane unsurlardır. Ve Ukrayna örneği, devletin tasfiyesi ile oligarkların tasfiyesinin paralel olarak gerçekleştirildiğini açıkça ortaya koyuyor: Washington’un ne ona ne de onlara ihtiyacı var. Rusya’ya karşı geçici birer koçbaşı olarak kullanılıyorlar.
Tıpkı Ukraynalılara ihtiyaçları olmadığı gibi. Ve bu yüzden ölmeye mahkumlar. Ve hiç de özel askeri harekât ve ilgili sorunlar sebebiyle değil, sadece kaçınılmaz olanı hızlandırıyorlar.